Muazzam bir yerel yanılsama: Avangart mobilya modelleri

Güleren Eren Güleren Eren
Cup table, IWASAKI DESIGN STUDIO IWASAKI DESIGN STUDIO
Loading admin actions …

Oldukça yerel ve özgün bir adlandırma olduğunu düşündüğümüz avangart mobilya modelleri kavramı Türkçe içeriğe sahip çeşitli internet sayfalarında ve dolayısıyla Homify içinde yer alıyor. Ancak dünyanın hiçbir köşesinde söz konusu mobilyalar bu şekilde tanımlanmıyor. En azından bildiğimiz kadarıyla. Arama motorunda ya da Homify arama kutucuğunda avangart mobilya modelleri sözcükleriyle arama yapıldığında karşımıza çıkan örnekler avangard kavramının bir bakıma karşıtı olan kitsch ya da gösteriş kavramlarına daha uygun düşüyor. Çünkü bu ürünler daha ziyade klasik çizgilerin güncel ve modern yöntemlerle üretilmiş mobilyalara eklendiği, yapıştırıldığı örneklere işaret ediyor.

Avangart mobilya modelleri aslında çok da dolu bir küme olmayabilir, kendini plastik sanatlarda gösteren bu anlayışın mobilya ya da mimaride ortaya çıkması işlevi neredeyse yok sayacak bir sonuç gerektirdiğinden fazlaca doğru örnek vermek kolay olmayacaktır. Elbette avangard yaklaşımın tartışıldığı ve benimsendiği dönemlerde batıda mimari ve tasarımda da etkisi hissedilmiştir.

Avangard, öncü birlik anlamına gelir. Sanatsal olarak daha yeniye, iyiye, güzele, ileriye ulaşma ve yol gösterme çabası içindedir. Sanatı dönüştürmeyi aynı zamanda kurumsal olarak onu yıkmayı amaçlar. Modern sanatın soyutlaşması, sanat için sanat meselesi hep avangard anlayışın tartışmalarıdır. Öte yandan kitsch ise bir anlamda sanatın, sanatsal estetiğin toplumdan kopuşuyla önce bir eleştirel kavram olarak ortaya çıktıysa da aslında kolay anlaşılan, çoğaltılan, kitlelerce beğenilen, sanatsal içeriği ve özgünlüğü olmayan ama güzel ve/veya gösterişli olanın temsilini yaratan taklitlerdir. Bu anlamda bizim bir arama yaptığımızda karşımıza çıkan avangart mobilya modelleri daha ziyade tarzları itibariyle kitsch olarak tanımlanabilecek mobilyalardır. 

Clement Greenberg adlı sanat eleştirmeni Avangard ve Kitsch adlı eserinde bu kavramları derinlemesine analiz etmiştir, meraklıları onu araştırabilirler elbette ama Greenberg'den yapacağımız bir alıntıyla bu kafa karışıklığına bir anlam vermek mümkün: Şehirlere proletarya ve küçük burjuva olarak yerleşen köylüler etkin olabilmek için okuyup yazmayı öğrendiler, ama şehrin geleneksel kültüründen haz almak için gerekli boş vakit ve rahatlığa sahip olamadılar. Yine de, arkaplanı taşra olan halk kültürüne yönelik zevkleri kaybedip aynı zamanda yeni bir sıkıntı olanağı bulan yeni kentli kitleler, toplumun kendi tüketimlerine uygun yeni türden bir kültür sunmak üzere baskılamaya koyuldular. Yeni piyasa talebini karşılamak üzere, yeni bir mal uyduruldu: gerçek kültürün değerlerine karşı duyarsız olup, ancak belli bir kültürün sağlayabileceği farklılığa aç olanlar için düşünülmüş olan ikame kültür, kitsch.

Bu tanımlama aslında bizim bugün şehirlerimizi ve evlerimizi tanımlarken kullanılan yenilikçi, modern, sıra dışı, avangard gibi kavramların aslında bir anlamda kolajlar, maskeler ve taklitler oluştuğunu fakat bunların estetik olarak değerli gösterilmeye çalışıldığını ifade ediyor.

Bir nesnenin kitsch olması onu bütünüyle değersiz de kılmayabilir ancak değerini kendine ait olmayan başka kavramlarla tarif etmeye kalkıştığımızda bir kavram kargaşası doğduğunu söylemekten zarar gelmese gerek. Ancak biz bu sefer avangart mobilya modelleri dendiğinde akla gelmesi daha tutarlı olanlara bir göz gezdirelim istedik. Mimari ve tasarımda avangard anlayış geçmişte de güncel örneklerde de daha ziyade yeni bir dile, yoruma, biçime dair arayışlarla ya da daha önce denenmemiş olanı keşfetmekle bağdaştırılabilir. Yani biçimi alışılagelenden farklı, yeni deneyleri avangart mobilya modelleri olarak tanımlamak tam olarak doğru olmasa bile şu an Türkiye'de algılanandan daha doğru bir yaklaşım olabilir.

Avangart olanın işlevle ilişkisi

Avangart mobilya modelleri deyince eklektik süslemelerle bezenmiş saraylara özenen koltuklar gelmesin aklınıza. Avangart, daha önce söylediğimiz gibi biçim arayışlarına giden, işlevi yok sayabilecek kadar iddialı formlar ortaya çıkaran örneklere sahiptir. Bunlara sayfalarımızda nadiren rastlamamızın sebebi doğal olarak çok fazla tercih edilen mobilyalar olmamaları. Böyle bir mobilya bir evde yemek masası olmaktan öte anlamlar ve iddialar taşıyor. Daha ziyade tasarımı bir kavram çerçevesinde geliştirerek bambaşka bir form yaratan bir tasarım örneği görüyoruz. Laszlo Rozsnoki tasarımı bu masanın adı %14. Adını masa tablsının yataya olan açısından alıyor. Masanın bir tarafı standart bir sandalye, diğer tarafı bar sandalyesine uygun yükseklikte. Yerçekimini masayla birlikte tasarlanan örtüyle yenen bu masaya konulan hiçbir şey tam doldurulamıyor ve masadaki yükseklik farkı hiyerarşi kavramını sorguluyor. 

Böyle masaya böyle sandalye

%14 Masa ile birlikte kullanılan sandalyeler de elbette yine avangart mobilya modelleri içinde enteresan örnekler olacaktır. Bu sandalye tasarımında da sandalyeyi iki kişinin paylaşması sağlanmış. Ortadan ikiye bölünmüş bu sandalye aynı zamanda iki parçası 90 derece dönecek şekilde tasarlanmış ve iki kişinin oturma biçimleri irdelenmiştir. Tasarım bu mobilya için bir araştırma mahiyetindedir.

Fonksiyonları zorlamak

Kitaplıklar avangart mobilya modelleri içinde belki de en kolaylıkla bulunabilecek nesneler. Çünkü işlevine sadık kalarak sınırları zorlayabilecek nadir mobilyalar bunlar. Bu örnekte de bildiğimiz kitaplıklardan oldukça farklı bir modelle karşı karşıyayız. Duvara monte edilen iki kemer elastik rafları birleştiriyor ve ince raflar adeta iki ucundan tutulmuş gibi duvarda dururken araya konan dikey elemanlar kitaplık işlevinin yerine getirilmesine sağlıyorlar.

Duvarda organik bir kütle olarak kitaplık

Organik formlarla avangart mobilya örnekleri arasında sıkça karşılaşabiliyoruz. Bir önceki örnekte de gördüğümüz bu formlar bu fotoğrafta bambaşka bir şekilde karşımıza çıkıyor. Normalde doksan derece bir açıyla yerleşmiş malzemelerle oluşturulacak kitaplıklar bir form arayışıyla hem işlevsel hem de avangart olabiliyor.

Avangardın güçlü akımı: Kübizm

Kübist sanatçılar geçmişte avangardın önemli temsilcilerindendi. Örneğin Picasso. Resme bakıp ne olduğunu anlamamak üzerine dönen sohbetleri bilirsiniz, formu parçalayan, kuralları yıkan ve yeni bir dil, form derdinde olan avangart sanatçıların bu yaklaşımı geleneksel resme aynı zamanda bir başkaldırıydı. Herkes duvarına küçük mutlu ağaçlarla bezenmiş peyzaj resimleri asabilir ancak Picasso'nun 'Horoz'u bambaşka bir sanatsal estetiği temsil ediyor. Bu açıdan bu sandalyenin kübizmi andıran hatları bize avangart mobilya modelleri olarak tanımlama fikrini verebilir. Herkes klasik bir ahşap sandalye ya da onun bir taklidini, bir kitsch sandalyeyi seçebilir. Ancak bu sandalyeyi tasarlayanın da alıp kullananın da bir anlamda daha seçkin bir tasarım anlayışı olduğunu söylemek ya da bunun için yetkin profesyonellere ücret ödediğini tahmin etmek zor değil.

Kanepeye getirilen yorumlar

Çok çeşitli kanepe modelleri arasında elbette birbirinden farklı pek çok örnek bulmak mümkün. Ancak bu örnek biraz daha sınırları zorluyor. Bu açıdan avangart mobilya modelleri arasında sayabiliriz. Demir strüktür, hiçbir malzemeyle kaplanmamış. Oysa geleneksel ya da modern, bir kanepenin strüktürü genel olarak kaplanır, görsel olarak beklentimiz budur. Tasarımcı bu modelde strüktürü ortaya çıkarmış ve aynı zamanda gazetelik için bu strüktürü kullanmış. Bu ince dokunuş da kanepeye sıcaklık da veriyor.

Kürekle aydınlatma

Beklenmedik tasarımları da avangart mobilya modelleri arasına almak mümkün. Aslında hepsi belki tanıma bire bir uymayacaktır ancak başta da söylediğimiz gibi, en azından tamamen yanlış bir kullanım sayılmaz. En azından deneysel, alışıldığın dışında modelleri avangard olarak nitelemiş oluruz ve külliyen yanlış yapmayız.

Bu aydınlatma elemanının hangi kategoriye girdiğini bile ifade etmek zor çünkü masa lambası, avize, lambader, aplik, vs… Bu kategorilerden sadece lambadere yakınsıyor ama onun da kodlarıyla oynamış bir tasarıma sahip. Kürekle ışık toplamak enteresan bir fikir. Lambaderin bir ayağı yerine küreğin sopası mevcut. Bu ilginç tasarımı avangart mobilya modelleri için ya da aksesuar modelleri için örnek gösterebiliriz.

Girişte sizi karşılayan sıra dışı bir askılık

Bu askılık yine alışılagelmiş modellerden farklılık arz ettiği için avangart mobilya modelleri listesine girebilecek örneklerden. Antre mobilyası olarak gördüğünüz hiçbir şeye benzemiyor çünkü tasarlanırken işlev ele alınmasına rağmen biçimle de oynanmış, estetik olarak bir araştırma söz konusu. Bu açıdan ortaya çıkan ürünlerin avangart kabul edilebilmeleri mümkün.

Dev bardaklar mı sehpa mı?

Japon tasarımcı Ichiro Iwasaki sehpaların formunu ve malzemesini bardaklardan ödünç alarak şaşırtıcı bir ürüne iza attığı için avangart mobilya modelleri arasına böyle bir nesne de katmış sayılabilir. Ters çevrilmiş bu dev bardaklar camdan ve şeffaf bir estetikle mekanlara renk ve seçkin bir tarz katan bir tasarıma sahip. İstenirse sehpa değil bir sepet ya da saksı olarak da kullanılabilecek bu sehpalar aslında oldukça esnek bir anlayışla tasarlanmışlar.

Zigon sehpaya avangart bir yorum

Zigon sehpa oldukça klasik bir modeldir. Zaten modernizm öncesi ortaya çıkmış olan bu sehpalar modern tasarımlarda da yine belli standartlarda, sadeleşerek yerini almıştır. Ancak bu tasarım, bilindik zigonun formunu tamamen yıkıyor ve yeni bir biçim ve iç içe geçme yöntemi yaratıyor. Avangart mobilya modelleri bu tarz yaklaşımlara sahiptir. Elbette malzeme konusundaki gelişmelerin bu tip denemeler yapmak konusunda bir kolaylaştırıcılığı günümüzde mevcut.

Zıtlıkların birleşimi

Daha önce de söylediğimiz gibi kitaplıklar avangart mobilya modelleri için oldukça uygun tercihler. Tasarımda çeşitliliğe gitmenin, yeni formlar bulmanın peşinde koşmak kitaplıklar için oldukça yaratıcı sonuçlar doğuruyor çünkü işlev bir sandalye kadar sınırlayıcı değil, Üstüne kitap koyacağınız bir nesnenin işlevselliği yüzde yüz çalışmasa da estetik niteliğiyle sizin tercihiniz olabilir. Oysa sandalye işlevini tam olarak yerine getirmediği zaman tercih konusu olamaz.

Bu kitaplıkta da doğadan gelen formlar, ahşapla, adeta ince uzun ağaç gövdeleri gibi işlenmiş ve araya keskin formlu raflar yerleştirilmiş. Bu uçucu ve keskin görünüm ilginç ve beklenmedik bir biçim doğuruyor ve elbette kitapları herhangi bir kitaplığa yerleştirdiğiniz kadar kolay yerleştirmeniz söz konusu değil. Ancak salonunuza heykelsi bir mobilya kazandırmış olabilirsiniz.

Avangart ve Kitsch'ten, avangardın yanlış kullanımından bahsettik ama yine de siz bu yazıya Türkiye'de anlaşılan şekliyle avangart mobilya modelleri arayarak ulaştıysanız, elbette sizin okumanız için de yazılarımız var. Bunlardan biri olan Hayallerinizi süsleyecek avangart yatak odası modelleri başlıklı yazı ilginizi çekebilir. 

Need help with your home project?
Get in touch!

Highlights from our magazine